ZEKA GERİLİĞİ (Mental Retardasyon)
ZEKA GERİLİĞİ (Mental Retardasyon): Öğrenme güçlüğü,gelişimsel gerilik gibi birçok tanımı vardır.Zihinsel yetersizliği olan bir birey :Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki standart sapma altında farklılık, buna bağlı kavramsal,sosyal ve pratik uyum becerilerinde eksiklik yada sınırlılık olarak tanımlanır. Zihinsel Engel, bireyin iletişim , öz bakım , ev yaşamı kişiler arası beceriler, kendini yönetme, okulla ilgili işlevsel beceriler ,sağlık ve güvenlik alanında en az ikisinde yetersizlik ve bozukluk görülür.Bu özellikler 18 yaşından önceki gelişim döneminde ortaya çıkar ve özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan bireyi ifade eder. Okul Öncesi ve ilköğretim yıllarında bu bireylerle karşılaşmak mümkündür. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar okulda öğretmenler tarafından fark edilirler. Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar daha erken fark edilirler. Zihinsel yetersizlik dört grupta sınıflandırılmıştır.
ZEKA GERİLİĞİ (Mental Retardasyon)
1.Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik
2.Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizlik
3.Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik
4.Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik
1.Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizlik nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyi ifade eder. Bireyin ,temel okuma –yazma ve sayma becerileri kazanmasında durumunda ortaya çıkan gecikme durumudur. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler, ”eğitilebilir ”olarak nitelendirilir.
2.Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizlik:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade eder .Bireyin gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal duygusal ve davranış problemleri ile temel okuma ve yazma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur. Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizliği olan bireyler, ”Öğretilebilir” olarak sınıflandırılır.
3.Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade etmektedir.
4.Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik
Ciddi biçimde zihinsel ve birden fazla yetersizlik nedeniyle bireyin eğitim- öğretim hizmetlerinden yararlanamama durumudur. Zihinsel yetersizliğe neden olan özel nörolojik sorun vardır. Erken çocukluk yıllarında duyu-motor işlevlerinde uyarı eksikliği nedeniyle gerilikler vardır.
ZEKA DÜZEYİNE GÖRE SINIFLANDIRMA
1.Hafif düzeyde zihinsel gelişme geriliği: IQ düzeyi 50-55 ile yaklaşık 70 arası.
2.Orta düzeyde zihinsel gelişme geriliği: IQ düzeyi 35 -40 ile yaklaşık 50-55 arası.
3.Ağır düzeyde zihinsel gelişme geriliği: IQ düzeyi20-25 ile yaklaşık35-40 arası.
4.İleri derecede ağır zihinsel gelişme geriliği: IQ düzeyi20-25’in altında.
Çocuğun beyninin öğrenme, problem çözme ve IQveya entelektüel fonksiyonlarını yerine getirme yeteneği genellikle IQ testleri ile ölçülür. Ortalama puan100 dür.70-75’in altında puan alanlarda zihinsel yetersizlik olduğu kabul edilir. Zihinsel gelişme geriliği çocuğun yaşıtların göre algılama, problem çözme, bellek, soyut düşünme yeteneği, neden sonuç bağlantısı kurabilme, gerçeği değerlendirme, yargılama ,anlama ve anlatabilme, öğrenme gibi bilişsel yeteneklerinde eksiklik, yetmezlik ,ya da bozukluk olması ile belirlenir.
ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN NEDENLERİ
Kalıtsal nedenleri:Ailede kalıtsal bir hastalık varsa bunlar hastalıklı genler yoluyla çocuğa geçmektedir. Özellikle akraba evlilikleri, Mongolizm (Down Sendromu),fenilketanüri,hidrosefali ve mikrosefali kalıtsal geçiş gösteren zihinsel yetersizliğe neden olan durumlardır.
Doğum Öncesi Nedenler:Annenin yaşı, annenin geçirmiş olduğu ateşli hastalıklar, annenin şeker hastası olması ,anne ile bebek arasındaki kan uyuşmazlığı, anemi, gibi bulaşıcı hastalıklar, annenin hamilelik döneminde kullanmış olduğu bazı ilaçlar, alkol ,sigara, uyuşturucu gibi madde bağımlılığı zihinsel yetersizliğe neden olabilmektedir.
Doğum Anı Nedenleri:Doğumun tam teşekküllü bir hastanede yapılmaması bir takım olumsuzluklar yaşanmasına ve acil durumlarda erken müdahale edilmemesine neden olmaktadır. Erken yada geç doğum, güç doğum , doğum esnasında kullanılan vakum, forseps gibi araçlar, doğumun uzamasından dolayı bebeğin oksijensiz kalması, doğum sırasında meydana gelen kazalar zihinsel yetersizliğe neden olabilmektedir.
Doğum Sonrası Nedenler: Doğum sonrası bebeklik dönemi riskli bir dönemdir. Bu dönemde bebeği düşme ve yaralama gibi çeşitli kafa travması geçirebileceği durumlardan dikkatle korumak gerekir. Bunların yanı sıra menenjit ,tifo ,kabakulak ,kızamık, difteri, çocuk felci gibi yüksek ateşli hastalıklar sonucu geçirilen havale beyinde hasara neden olabilmektedir.
Sosyo-ekonomik ,kültürel ve çevresel nedenler çocukta zihinsel yetersizliğin ortaya çıkmasında bir etkendir. Zeka geriliği tanısı konulan çocuk ve ergenlerin sosyodemografik özellikleri ile bunlarda görülen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun(DEHB) varlığı ve sıklığı Düzce Tıp fakültesi Psikiyatri Polikliniğine zeka geriliği üzerine araştırmalar ve incelemeler yapmıştır. Zeka grupları ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda bunların1/3’ü 1-2 yıl eğitim almış. %75.2 kırsal alanda yaşamakta ve ailelerin gelir düzeyleri düşük.Annelerin%50.2’si hiç eğitim almadığı görüldü. Çocukların yaklaşık yarısı normal diğer yarısı erken, zor ve sezaryen doğum ile dünyaya gelmişti. Yapılan araştırmalarda sezaryen doğum ile DEHB arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulundu. Zeka geriliği olan çocuklarda yüksek oranda DEHB ortaya çıktığı, bundan da en önemli nedenin sezaryen doğum şekli olduğu görüldü. Zeka geriliği olan çocukların değerlendirilmesinde DEHB ve sezaryen doğumun öncelikle ele alınması gerektiği düşünülmektedir. Sezaryen doğum kararının verilmesinde tıbbi zorunlulukların olmadığı durumlarda çocuğun zeka geriliği ve DEHB açısından ciddi risk taşıyacağı bilinmelidir. Çalışmalar, zeka geriliğinin oluşmasında biyolojik etkenler kadar psikolojik ve sosyal risk faktörlerininde rol oynadığını gösterir.Zeka geriliği olanların yaklaşık %85 hafif düzeyde,%10 orta,%3-4 ağır,%1-2 çok ağır düzeyde olup bunlar çeşitli düzeyde bilişsel, motor işlev ve iletişim becerilerinde bozukluk gösterir. Ülkemizde toplam nüfus içindeki Engelli grubun% 0.48 zihinsel engellileri oluşturur. Zihinsel Engelli çocuğa sahip olmanın ailede stres ve hayal kırıklığı yarattığı, zeka düzeyi çok düşük olanlarda bakım ve himayenin ebeveyn tarafından yapıldığı, okulda sorunlar yaşadığı, dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin yüksek düzeyde olduğu bilinmektedir.
ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ
Fiziksel ve Psikomotor Gelişim Özellikleri
Hidrosefal, mikrosefal ve downsendromlu çocuklarda belirgin farklılıklar gözlenmektedir.Hidrosefali çocuklarda kafa normalden büyük, mikrosefali olan çocuklarda ise kafa normalden küçüktür. Görsel olarak bu farklılıklar ayırt edilebilmektedir. Down sendromlu çocuklarda: gözler çekik, saçlar genellikle düz ve cansız, kulak daha aşağıda, burun basık, boyun kısa, dar damak yapısından dolayı dil dışarıda, dilin üzerinde yarıkla, el parmakları kısa ve küt, el ayasındaki çizginin düz olması ve ayak başparmaklarının ayrık olması gibi fiziksel görünümde farklılıklar gösterirler.
Zihinsel Gelişim Özellikleri
Dikkat süreleri oldukça kısadır ve dikkatlerini toplamakta zorlanırlar. Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler. Kısa sürede öğrendiklerini unutabilirler. Pekiştirmek amacıyla öğrendiklerini sık sık tekrar etmek gerekir. Öğrendiklerini genellemede de problem yaşayabilirler.
Dil Gelişimi Özellikleri
Zihinsel yetersizliği olan çocuklar bu gelişim aşamalarında daha yavaş ilerlemektedir. Her birinin dili kazanım süresinde farklılık görülmektedir ve bu genellikle zihinsel yetersizlik durumu ile paralellik göstermektedir .Duygu ve düşüncelerini anlatmada problem yaşarlar ve buna bağlı agresif davranışlar gösterebilirler.
Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri
Sosyal gelişim ile zeka yaşı arasında doğrudan bir ilişki olması , zihinsel yetersizliği olan çocukların sosyal- duygusal ve davranışsal problemler yaşamalarına neden olabilmektedir. Kişiler arası becerilerin zayıf olması ve sosyal olarak uygun olmayan davranışlar sergilemelerinden dolayı akranları ve sınıf arkadaşları tarafından reddedilme durumu ile karşılaşırlar. Bu nedenle genellikle kendilerinden yaşça küçük olan çocuklarla iletişim kurmayı ve oynamayı tercih ederler.
Öz Bakım Becerilerinin Gelişimi
Hafif ve orta derecede zihinsel yetersizliği olan çocuklarda giyinme soyunma , yemek yeme ,kişisel temizliğini yapabilme ve tuvalet alışkanlığını kazandırılması mümkündür.Fakat ağır ve çok ağır zihinsel engelli çocuklarda öz bakım becerilerinde problem yaşanabilir.
